Wat zijn opiaten?

Opiaten zijn natuurlijke stoffen die worden gewonnen uit de opiumpapaver (Papaver somniferum). Deze stoffen behoren tot de oudst bekende pijnstillers en worden al eeuwenlang medicinaal gebruikt. Ze werken rechtstreeks in op het centrale zenuwstelsel, waar ze bepaalde receptoren activeren die verantwoordelijk zijn voor de pijnperceptie. Door zich aan deze receptoren te binden, blokkeren opiaten de overdracht van pijnsignalen naar de hersenen en verlichten zo effectief de pijn. Bekende opiaten zoals morfine en codeïne behoren tot de sterkste natuurlijke pijnstillers en spelen een bijzonder belangrijke rol in de moderne pijntherapie, omdat ze vaak worden gebruikt voor pijn die niet met andere middelen kan worden behandeld. Opiaten brengen echter ook het risico van verslaving met zich mee vanwege hun sterke werking, en daarom is het gebruik ervan meestal streng gereguleerd.

Een interessant aspect van opiaatonderzoek is de ontdekking dat ons lichaam zelf opiaatachtige stoffen produceert. Deze zogenaamde endorfines zijn de lichaamseigen pijnstillers en binden zich aan dezelfde receptoren als opiaten en opioïden. Ze komen vrij bij bepaalde activiteiten, zoals sport, stress, lachen of intense emotionele momenten, en zorgen voor een natuurlijke high en verminderen het gevoel van pijn. Dit fenomeen wordt ook wel beschreven als een "runner's high", wanneer mensen een sterk gevoel van welzijn ervaren na lange hardloopsessies. Endorfine maakt deel uit van het natuurlijke pijnafweersysteem van ons lichaam en laat zien dat pijnbeleving en welzijn nauw met elkaar verbonden zijn. Inzicht in de lichaamseigen opiaten heeft ook invloed gehad op de ontwikkeling van synthetische pijnstillers die deze natuurlijke processen proberen na te bootsen.

Naast hun pijnstillende werking hebben opiaten ook veel bijwerkingen die problematisch kunnen zijn, vooral bij langdurig gebruik. De meest voorkomende bijwerkingen zijn misselijkheid, constipatie, vermoeidheid en in sommige gevallen een vertraging van de ademhaling, bekend als ademhalingsdepressie. Deze ademhalingsdepressie is vooral gevaarlijk bij overdoses en kan in het ergste geval dodelijk zijn. Er is ook een aanzienlijk risico op het ontwikkelen van een fysieke en psychologische afhankelijkheid bij langdurig gebruik. Het lichaam raakt gewend aan de stoffen zodat hogere doses nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken - een proces dat bekend staat als tolerantievorming. Als het gebruik abrupt wordt gestopt, kunnen ernstige ontwenningsverschijnselen optreden, die zich uiten in rusteloosheid, slaapstoornissen, zweten en pijn. Daarom wordt het gebruik van opiaten zorgvuldig overwogen en meestal alleen voorgeschreven als de voordelen opwegen tegen de mogelijke risico's.

Een bijzonder risico van opiaten is misbruik, wat een ernstig gevaar vormt, vooral bij krachtige varianten zoals heroïne. Heroïne wordt gemaakt van morfine en is een van de bekendste illegale opiaten. Door het sterke en snelle effect leidt het snel tot verslaving en heeft het wereldwijd miljoenen mensen tot verslaving gedreven. Misbruik van opiaten kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid, zoals een snelle verslechtering van de lichamelijke gezondheid, orgaanfalen en een hoog risico op overdosering, vooral als de zuiverheid en dosering van de stoffen niet gecontroleerd worden. In veel landen is het misbruik van opiaten op recept ook een ernstig probleem geworden, omdat de beschikbaarheid van deze drugs soms onbedoeld de ontwikkeling van verslaving aanmoedigt. Verslaving aan opiaten is moeilijk te overwinnen en vereist meestal een combinatie van medicatie, therapie en sociale steun.